کتابخانه اردشیر یگانگی از جمله کتابخانه های تخصصی در ایران است که در زمینه فرهنگ و آیین ایران باستان، یگانه است و همتایی ندارد.
انجمن زرتشتیان تهران، گزارشی را به قلم مهرداد عادلی از چگونگی تشکیل کتابخانه اردشیر یگانگی منتشر کرده است.
متن این گزارش را می توانید در ادامه مطلب بخوانید:
ساختمان این کتابخانه روی زمینی به مساحت ۲۰۹ متر مربع از زمین های انجمن زرتشتیان تهران بنا شده است.کتابخانه از دهش بانوی نیکوکار روانشاد فرنگیس شاهرخ (یگانگی) و به یاد همسرش روانشاد اردشیر یگانگی در سال ۱۳۳۶ ساخته شد.
با ساخت این محل که برای کتابخانه طراحی شده بود. کتابهایی که در مکان های دیگر بودند، به این محل آورده شدند.در این زمینه بزرگ یاد موبد رستم شهزادی که نخستین مدیر این کتابخانه بوده است، تاریخچه جالبی از چگونگی پاگرفتن یک کتابخانه تخصصی و پیشینه ی آن که به دهه اول سده پیش برمی گردد، منتشر کرده است.
در بخشی از این گزارش که کامل آن در مجله هوخت مورخه خرداد ۱۳۳۶ چاپ شده، آمده است:
«در سال ۱۳۱۰ خورشیدی بانوی خیراندیش پارسی رتن بایی کیخسرو منوچهر هومجی کتابخانه نفیس و پرارزش روانشاد کیخسرو مانکجی منوچهر هومجی ،همسر خود را به راهنمایی شادروان دینشاه سلیستر ایرانی رییس وقت انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی به انجمن زرتشتیان تهران نیاز نمودند. شادروان کیخسرو منوچهر هومجی یکی از دانشمندان و سیاستمداران نامی پارسی و از روزنامه نگاران زبردست و نویسندگان ماهری بود که در ۱۸ماه جون ۱۸۷۱ میلادی در بمبئی متولد و در سن ۵۸ سالگی در ۶ ژانویه ۱۹۲۹ با نیکنامی جهان را بدرود گفت.
کتابهای اهدایی رونشاد منوچهر هومجی که تعداد آن بالغ بر ۲۵۱۴ جلد می شد، پس از رسیدن به تهران پایه و بنیاد کتابخانه زرتشتیان تهران قرار گرفت و در همانسال انجمن زرتشیان تهران کتابخانه ای در محل دبیرخانه انجمن واقع در آدریان به نام “کتابخانه منوچهر هومجی” تاسیس کرد و تابلو بزرگ و زیبنده ای در کتابخانه بدین نام تهیه و نصب شد.
ولی از آنجاییکه این کتابخانه دارای سرپرست مخصوص و جای جداگانه و مناسبی نبود، کمتر مورد استفاده مردم قرار می گرفت. بطوریکه گروه زرتشتیان به ویژه جوانان بارها از انجمن تقاضا کرده بودند که جای مناسبی را انجمن برای کتابخانه فراهم سازد تا این نامه ها بیشتر در دسترس مردم قرار گیرد.
با درنظر گرفتن این موضوع انجمن که در سال ۱۳۳۱ خورشیدی بنا به خواست جوانان جماعت به تاسیس باشگاه زرتشتیان پرداخت، کتابخانه منوچهر هومجی را نیز به محل باشگاه انتقال داد و سرپرستی آن را به مدیریت وقت باشگاه آقای جمشید پیشدادی و بعدا به آقای هرمزد پارینه واگذار کرد که تا سال ۱۳۳۴ بیش از همیشه مورد استفاده جوانان قرار گرفت و تعداد ۶۲ جلد کتاب نیز بر آن افزوده شد.
ولی از آنجاییکه بیشتر کتابهای اهدایی روانشاد منوچهر هومجی به زبان انگلیسی و گجراتی و سایر زبانهای بیگانه بود، بازهم جوانان چناچه باید نتوانستند از کتابخانه استفاده کنند.
در ۱۵ خرداد ۱۳۳۵ یعنی تقریبا یکسال پس از بلااستفاده ماندن باشگاه به علت عدم استقبال جوانان و درعین حال بی استفاده ماندن کتابخانه، موبد رستم شهزادی بنا به تقاضای عده ای از زرتشتیان آمادگی خود برای پذیرفتن سرپرستی کتابخانه اعلام کرد و پس از تصویب انجمن زرتشتیان تهران، بدین سمت انتخاب شد.
از آن تاریخ تاکنون به یاری پروردگار و مساعدت انجمن زرتشتیان تهران و کمک دهشمندان تجمعات، این کتابخانه سروصورتی گرفته و دارای کتابهای سودمند و پرارزشی شده است که اگر بدین روش پیش رود امید است این گنجینه جاویدان راهنما و اموزگار خوبی برای همه بویژه جوانان و فرهنگ دوستان کشور شود و به بهترین وجه تمدن و آیین و فرهنگ و تاریخ گذشته ما را بفرزندان این آب و خاک و پژوهندگان دانش بنمایاند.
گرچه هنوز کتابخانه دارای محل مناسبی است ولی چون انجمن محترم زرتشتیان درنظر دارد در آینده نزدیکی بیاری خیراندیشان جماعت جای ویژه و مناسبی را برای کتابخانه درضمن ساختمانهای متعدد همگانی بنیاد نهد امید می رود این نقیضه هم بزودی مرتفع گشته و جماعت زرتشتیان در تهران دارای کتابخانه ای شود که از هرلحاظ با سایر کتابخانه های کشور هم تراز باشد.
در هنگام اغاز تصدی اینجانب یعنی یکسال پیش کتابخانه دارای ۲۵۷۶ جلد کتاب بود که اینک تعداد آن بال بر ۳۵۷۰ جلد رسیده یعنی درین مدت بیاری دهشمندان تقریبا یک هزار جلد کتاب بر ان لفزوده شده و در این مدت بطوریکه دفتر آمار مراجعه کنندگان نشان می دهد ۵۳۰ نفر افراد زرتشتی و غیر زرتشتی از این کتابها استفاده کرده اند که اگر دستور منع خروج کتاب از کتابخانه بوسیله انجمن قبلا تصویب نشده بود بدون شک تعداد استفاده کنندگان چند برابر این رقم می شد.»
وضع کنونی کتابخانه
در ازای زمان و گذر سالها، تعداد کتابهای این کتابخانه نیز با یاری و دهشمندی دوستداران فرهنگ ایران باستان افزایش یافت و به امکانات کتابخانه نیز با کمک های انجمن زرتشتیان تهران و نیک اندیشان فرهنگ دوست افزوده شد.
از جمله این امکانات کارگاه مرمت کتاب است که هم اینک در طبقه ی دوم کتابخانه قرار دارد و تاکنون دهها جلد از کتابهای نفیس و کمیاب یا نایاب را مرمت و بازسازی کرده است.
همچنین امکانات دیگری نظیر کپی کردن صفحه های مورد نیاز مراجعان، اسکن کردن و تهیه سی دی (CD) و ارسال مطالب مورد نیاز مراجعان توسط پست الکترونیک (e-mail) در اختیار مراجعان کتابخانه اردشیر یگانگی قرار دارد.
