نشست نقد و بررسی مجموعه سه جلدی، فرهنگ بهدینان شریف آباد اردکان، با حضور گروهی از اساتید برجسته فرهنگ و زبان ایران باستان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد و این موضوع مورد تاکید قرار گرفت که این مجموعه، از دیگر آثار مشابه خود برتر و بالاتر است.
نشست اسنادی از فرهنگ و گویش زرتشتی، یک شنبه ۲ خورداد ماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. این نشست به بررسی مجموعه کتاب های فرهنگ بهدینان شریف آباد اردکان یزد، نوشته دکتر مهرداد قدردان اختصاص داشت.
در در ابتدای نشست دکتر شاهین آریامنش، گرداننده و مجری، ازدشواری های دستیابی به اسناد تاریخی در ایران گفت و آن را با کشورهای پیشرفته مقایسه کرد که بیشتر اسناد به صورت دیجیتال در اینترنت و در دسترس همگان قرار دارد. وی سپس از دکتر مهرداد قدردان سخن گفت که با دسترسی به اسنادی که بیم از بین رفتن آنها می رفته است توانسته کتاب فرهنگ بهدینان شریف آباد اردکان را بنویسد و سه دفتر آن را شامل آداب و سنن و گویش، دبستان جمشیدی و گرمابه منتشر کرده است.
دکتر آریامنش هدف از این نشست نقد و بررسی را معرفی این کتاب ها عنوان کرد و از دکتر فرزانه گشتاسب به عنوان سخنران نخست دعوت کرد تا در مورد دفتر نخست که به آداب و رسوم و گویش اختصاص دارد، سخن بگوید.
دکتر فرزانه گشتاسب در ابتدای سخنانش گفت که این دفتر به دو بخش تقسیم می شود در بخش نخست به آداب و رسوم پرداخته می شود که در واقع رساله دکتری نویسنده است و در برگیرنده سنتهای سه روستای شریف آباد، احمد آباد و ترک آباد است که در نهایت در روستای شریف آباد متمرکز می شود. این سنتها تا قرن هشتم هجری دنبال شده اند. سپس از میراث موبدان سخن گفته می شود و به ویژه به تاریخچه آتشکده های شریف آباد اشاره می شود و نشان داده می شود که آتش آتشکده آذرفرنبغ که یکی از سه آتشکده مهم ساسانیان است به این روستا آورده شده است. آتشکده ای که متعلق به موبدان بوده است و از این رو باید گفت موبدانی که در این سه روستا حضور داشته اند نیز موبدان بلند مرتبه ای بوده اند، همچون موبدان خاندان مرزبان که جاماسب ولایتی که از ایران به هند می رود نیز از این خاندان است و یا کتاب های دست نوشته اوستایی که در ایران یافت شده است، برخی از مهمترینش توسط این موبدان نوشته شده است. کتاب مذکور نشان دهنده اهمیت موبدان این مثلث است.
وی سپس به بخش جشن ها و آداب و رسوم پرداخت و گفت که برخی از این آیین ها منحصر به فرد است و تنها در این روستا وجود دارد و در این زمینه مثال های مختلفی را بازگو کرد. همچنین به اهمیت ذکر جزئیات آداب و رسوم در این کتاب اشاره کرد و یا اصطلاحاتی که در آیین ها استفاده می کردند. نکته دیگری که مورد توجه دکتر فرزانه گشتاسب قرار گرفت عدم سانسور و تحریف سنتها بود که در کتاب رعایت شده است.
در ادامه به بخش گویش شریف آباد که بخش دوم کتاب است پرداخت و از ویژگی های گویش شریف آباد سخن گفت. در نهایت نیز بیان کرد که این کتاب یکی از دقیق ترین مجموعه هایی است که در زمینه آداب و رسوم انجام شده است و می تواند به عنوان یک الگوی خیلی خوب مورد توجه قرار گیرد.
پس از سخنان دکتر گشتاسب، دکتر حمیدرضا دالوند به بررسی دفتر دوم کتاب فرهنگ بهدنیان شریف آباد پرداخت که به دبستان جمشیدی اختصاص دارد. وی در ابتدای سخنانش به مقایسه ایران با کشورهایی همچون مصر پرداخت و گفت در ایران سنتهای ایرانی، هم توسط زرتشتیان و هم توسط ایرانیانی که اسلام پذیرفته اند، حفظ شد، ولی دلیل حفظ آیین های ایرانی توسط ایرانیان مسلمان را عدم تضاد بین اصول دین زرتشتی و اسلام دانست و در ادامه از زرتشتیان به عنوان افرادی نام برد که با وجود تمام مشکلات، تصویر زنده ای از گذشته پیش از اسلام ایران را ارائه می دهند. دکتر دالوند، مواردی همچون پاکی، اعتقاد به عدالت، اعتقاد به انسانیت، باور به خدا و باور به آخرت را ویژگی های جامعه زرتشتیان دانست و آن را باعث افتخار ایرانیان دانست که همواره به گذشته شان با افتخار نگاه می کنند. وی زرتشتیان و ایرانیان را در مقابل سنت و آیین هایی که جامعه زرتشتی حفظ کرده است، مسئول دانست. دکتر دالوند در مورد میراث دینی جامعه زرتشتی سخن گفت و افزود در هنگام رونویسی کتاب ها، هر کتاب با نسخه قبلی خودش تفاوت دارد که این تغییرات بازتاب دهنده زمان است و مولف برای ماندگاری خودش کتاب نمی نویسد بلکه آن را تکلیف دینی می داند. وی در بخشی دیگری از سخنانش بیان کرد: اگر زرتشتیان ایران همانند پارسیان هندوستان در دهه چهل و پنجاه، تنها فهرستی از کتاب های خطی که در خانه های زرتشتیان موجود است را تهیه کرده بودند، بسیار موثر بود در ادامه، ثروت بزرگ جامعه زرتشتی را میراث فرهنگی دانست و گفت در جامعه زرتشتی انجمنی وجود ندارد که میراث معنوی را حفظ کند. سپس این پرسش را مطرح کرد: آیا جامعه زرتشتی که قوام بخش هویت ایرانی است، باید بایستد تا یکی برایش هویت درست کند؟ فرزانگان جامعه زرتشتی در طول تاریخ تا امروز که در خدمت دکتر قدردان هستیم نشان دادند که می توانند به شرطی که شانیت خود را بدانیم.
دکتر دالوند سپس در مورد روش کار دکتر قدردان توضیح داد و آن را روشی استاندارد در مورد بررسی اسناد عنوان کرد و انتشار کتاب از آن اسناد را باعث حفظ و ماندگاری آن اسناد دانست و از جامعه زرتشتی خواست تا راهی که توسط دکتر قددران آغاز شده است را ادامه بدهد تا این اسناد بدین ترتیب ماندگار شوند.
دکتر جعفری قنواتی دیگر سخنران این برنامه بود که به صورت آنلاین در این نشست حضور یافت و در مورد دفتر سوم کتاب فرهنگ بهدینان شریف آباد، گرمابه، سخن گفت. وی در ابتدای سخنانش تاکید کرد این کتاب نسبت به دیگر کتاب هایی که در مورد آداب و رسوم زرتشتیان نوشته شده است، چند پله بالاتر است. به دلایلی همچون اینکه پژوهشگر اهل محل بوده، پژوهشگر زرتشتی بوده و آداب و آیین ها را خودش انجام داده است، پژوهشگر با چارچوب تحقیق آشنا بوده است. پژوهشگر با وجود اینکه در محل بوده، باز هم با سالمندان اهل محل در هر کجای دنیا ارتباط برقرار کرده و ساعتها مصاحبه کرده، همچنین نکته مهم دیگر اینکه از راهنمایی های دکتر زهره زرشناس بهره برده است.
دکتر قنواتی در بخش دیگری از سخنانش به مهاجرت آگاهانه دستوران دستور، از فارس به حاشیه کویر اشاره کرد و به عواملی همچون وجود زیارتگاه هایی همچون پیرسبز، پیرهریشت و پارس بانو در این منطقه اشاره کرد که تکمیل کننده نقش آتشکده ها بوده اند و همچنین از مردم یزد به عنوان مردمی که با قنات و کاریز سر و کار دارند نام برد و آن را نشانه ای از این دانست که این مردم اهل مدارا هستند.
وی در ادامه همچنین از شباهت های آداب و رسوم زرتشتیان با ایرانیان مسلمان گفت که در بخش هایی همچون درگذشتگان، آداب نوروزی و… وجود دارد.
در ادامه نوبت به دکتر مهرداد قدردان نویسنده مجموعه کتاب های فرهنگ بهدینان شریف آباد رسید. وی در سخنانش ابتدا از افرادی که یاریگر وی بوده اند سپاسگزاری کرد سپس از تاریخچه مهاجرت موبدان به حاشیه کویر مرکزی گفت و اشاره کرد که موبدان مناطق مختلف ایران( به ویژه شیز، استخر و آذربرزین مهر) به حاشیه کویر مهاجرت کردند، تا پیش از قرن هشتم، مثلثی شکل می گیرد که یک ضلع آن ده گبرانی است که احتمالا در منطقه ندوشن است، راس دیگر آن ده گبران دیگری است که در عقدای امروز وجود داشته است و ارتباط دهنده و راس دیگر این مثلث نیز پیر پارس بانو می شود و غار شگفت یزدان که ۳۰ سال محل نگهداری آتش بوده نیز در مرکز این مثلث قرار دارد و همچنین روستایی مثل هفت آدر نیز در کنار عقدا قرار دارد که هفت آتشکده داشته است و اکنون آثار ۴ آتشکده آن کشف شده است.
در قرن هشتم و به دنبال حضور خواجه نصیرالدین طوسی در این منطقه، به واسطه فعالیت های وی، موبدان و گروهی از زرتشتیان که توانستند دین خود را نجات دهند، به روستاهای شریف آباد، احمد آباد و ترک آباد پناه می برند و سه روستایی که بانیان آن نوادگان محمد آل مظفر که برادران و خواهران شاه شجاع هستند و نام روستاها نیز از بانیان آن گرفته شده است. مثلا ترکان خاتون، ترک آباد را ایجاد می کند.
این پژوهشگر زرتشتی سپس از این سه روستا گفت و بیان کرد که روستای ترک آباد، موبد نشین بوده است، البته دو خانواده موبد نیز در شریف آباد مستقر می شوند و آثار و اسناد آن موجود است، در این کتاب ثابت کرده ام که خاندان دستور نوشیروان و دستور مرزبان در شریف آباد بوده اند و حتی خانه ای که در ان کتاب بندهش کهن نسخه ۹۷۶ نوشته شده است و به خانه دستوری معروف است را مشخص کرده ام که هنوز نیز وجود دارد. یک شعله آتش آتشکده کاریان نیز در شاه آذر خروه شریف آباد قرار می گیرد. وی در ادامه بیان کرد که ما می دانیم که در سال ۱۲۲۷ خورشیدی که آغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بوده است، آخرین نفرات زرتشتی ترک آباد که ۶۰ نفر بوده اند از پرداخت جزیه ناتوان می شوند و مسلمان می شوند. در همان سالها، زرتشتیان احمد آباد نیز یا مسلمان می شوند یا مجبور به مهاجرت می شوند که معدودی به یزد می روند و مابقی در شریف آباد می آیند.
دکتر قدردان این اتفاق را حدود سال ۱۲۳۵ خورشیدی می داند، چون در آن زمان مانکجی دخمه شریف آباد را بنیان می گذارد، تا پیش از آن زرتشتیان این سه روستا، از دخمه دیلم در حومه احمدآباد استفاده می کردند که سیستم آن همانند دخمه های فارس است و در واقع استودان سپاری است و بازمانده آن را در کوه سپاری جنین زرتشتیان شریف آباد در کوه سرخ داریم. با توجه به اینکه در سال ۱۲۳۵ دخمه شریف آباد ساخته می شود، متوجه می شویم که در آن زمان احمدآباد دیگر سکنه زرتشتی نداشته است.
بدین ترتیب داشته های فرهنگی این دو روستا نیز به شریف آباد سرازیر می شود، به همین دلیل است که شریف آباد مهم است، چون یک گذرگاه است و در واقع آداب و رسوم به جا مانده از موبدان و زرتشتیان در این روستا حفظ شده است و به همین دلیل است که در شریف آباد آیین هایی را می بینیم که در هیچ کجای دیگر وجود ندارد.
در ادامه به دو دفتر دیگر این کتاب یعنی مدرسه جمشیدی و گرمابه اشاره کرد و در این بخش از دو کار بزرگ مانکجی سخن گفت یکی حذف جزیه و دیگر راه اندازی مدارس نوین که نقش بسیاری در پیشرفت جامعه زرتشتی داشته است. همچنین در اهمیت گرمابه شریف آباد نیز به این نکته اشاره کرد در زمانی که آب لوله کشی نبوده این گرمابه دوش و شیر آب داشته است.
دکتر قدردان در ادامه از اسناد دیگری گفت که باید روی آن کار شود و اظهار امیدواری کرد که در صورت پشتیبانی، کتاب های دیگری در زمینه هایی همچون نیایشگاه های شریف آباد، انجمن ناصری شریف آباد، مدرسه خرمنی، دخمه شریف آباد، انجمن شریف آباد فعلی، زیارتگاه های پیرسبز، پیر پارس بانو و پیر هریشت نوشته شود و اشاره کرد که هشت ماه است کار روی کتاب پیرسبز را آغاز کرده است ولی بسیار کار دشواری است.
سهراب سلامتی، فرنشین انجمن زرتشتیان شریف آباد مقیم مرکز، نیز در سخنانی از تلاش های انجام شده به ویژه در حفظ اسناد سپاسگزاری کرد.
در ادامه پرسشهایی از سوی باشندگان مطرح شد و در نهایت نیز دکتر دالوند پیشنهاد داد که الگوی فعالیت انجام شده توسط دکتر قدردان و انجمن زرتشتیان شریف آباد به انجمن های دیگر نیز آموزش داده شود تا بدین ترتیب میراث معنوی دیگر شهرها و روستاهای زرتشتی نشین نیز مکتوب شود.
