پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری انجمن زرتشتیان تهران و سازمان فروهر، جشن تیرگان را برگزار کرد. در دومین گرازش سایت برساد از این برنامه، ضمن تماشای تصاویر این جشن، گزارشی از سخنرانی دکتر مهرداد قدردان را نیز می توانید بخوانید:
انجمن زرتشتیان تهران، سازمان جوانان زرتشتی تهران(فروهر) و گروهی از نهادهای فرهنگی دیگر، در برگزاری جشن تیرگان با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری همکاری کردند.
این جشن، بامداد چهارشنبه ۱۳ تیر ماه ۱۴۰۳، با نیایش و گاتهاخوانی گروه نیایش سازمان فروهر و سخنرانی دکتر مهرداد قدردان، پژوهشگر زرتشتی همراه بود. همچنین مهرتاش مهروزیاد، فرنشین سازمان فروهر و پروانه خرمشاهی و کامبیز رستمی، از هموندان هیات مدیره انجمن زرتشتیان تهران، در این برنامه حضور یافتند.
از جمله سخنران های این جشن، دکتر مهرداد قدردان بود، که گزارشی از سخنان وی را می توانید در ادامه مطلب بخوانید:
در جشن تیرگان با سه مناسبت عمده روبرو هستیم، نخست بزرگذاشت ایزد باران، تشتر، دوم بزرگداشت ایزد تیر و سوم پاسداشت آرش کمانگیر یا به قول اوستا آرش شیوا تیر.
این پژوهشگر زرتشتی، در ادامه، روایت آرش را بازگو کرد و گفت در عهد منوچهر شاه پیشدادی، افراسیاب در جنگی، ایرانیان را شکست می دهد و در گوشه ای در طبرستان گرفتار می کند و به جهت تمسخر، به منوچهر شاه پیشنهاد می دهد که کمانداری را برگزین، او تیری بیندازد و این تیر مرز ایران را تعیین می کند. منوچهر از سر استیصال این پیشنهاد را می پذیرد. این تیر توسط یکی از پهلوانان گزین سپاه منوچهر انداخته می شود. وقتی کارکرد و عملکرد آرش را می بینیم پی می بریم که این تیر، تیر معمولی نیست و آرش هم فرد معمولی نیست.
در تشتر یشت اوستا آمده است که ایزدان و امشاسپندان، یاریگر این تیر بوده اند و جالب است که در کرده چهارم این یشت، پرواز ایزد تشتر بر بالای دریای فراخکرد به پرواز تیر آرش شیوا تیر تشبیه می شود.
کارکرد آرش نیز شبیه خدای ایشو است یکی از خدایان سه گانه عهد آریایی های پدر، در واقع ما باعث می شویم که آرش را از آسمان به زمین بیاوریم، در اسطوره جا بدهیم، بعد بیاوریم به مرز حماسه و بعد آن را تاریخی کنیم. آنجایی که اشکانیان نسب خود را به آرش می رسانند.
این کمانداری و کمانگیری و حماسه آرش در تاریخ زنده است، داریوش، پادشاه بزرگ هخامنشی در نخستین و آخرین تصویر خودش، کمان به دست دارد، اشکانیان نیز در سکه های خود کارکرد ارش را بازافرینی می کنند و در دوره ساسانی نیز با توجه به مغایرت جهانبینی اشکانیان و ساسانیان می بینیم که شاپور اول در دو نقطه از فارس تیراندازی می کند و نیو دستی خود را به رخ می کشد و سنگ نوشته به یادگار می گذارد.
در ادامه به نبودن اسطوره آرش در شاهنامه و اشاره می کند و بر اساس دیدگاه پژوهشگران یکی از دلایل ستردن اسطوره آرش در خدای نامه های ساسانی و به تبع آن شاهنامه، را عصیانی بیان می کند که بهرام چوبینه علیه خسروپرویز، انجام می دهد و در هنگام رجزخوانی نسبت خود را آرشی قلمداد می کند و نسب خسروپرویز را چوپان زاده می نامد.
دکتر قدردان، سپس به بزرگداشت ایزد تیر و تشتر پرداخت و گفت که موبدان شرق ایران اعتبار خود از ایزد تشتر می دانستند و موبدان غرب ایران، ایزد تیر را محترم می شمردند. به گفته پژوهشگران، موبدان تلفیق هنرمندانه ای را رقم زدند و متن تشتر یشت را برای بزرگداشت ایزد تشتر در اوستا قرار دادند ولی به جهت سبقه ستاره شناسی، در گاهشماری زرتشتی، ایزد تیر را قرار دادند.
در ادامه به مهاجرت موبد موبدان به حاشیه کویر در یزد اشاره کرد که در قرن هشتم در مثلث تاریخی ترک آباد، شریف آباد و احمد آباد، مستقر می شود و راهبری آیینی و دینی و سیاسی زرتشتیان ایران را پیش می گیرد و حتی راهنمایی موبدان پارسی هندوستان را بر عهده می گیرد.
این پژوهشگر زرتشتی، در بخش دیگری از سخنانش، به دیدگاه شاهرخ مسکوب، شاهنامه پژوه اشاره می کند و می گوید که بخش پهلوانی شاهنامه متاثر از شخصیت های اساطیری اوستا، مردان تاریخی اشکانی و جهان بینی ساسانی است.
تا ۵۰ سال پیش، زرتشتیان شریف آباد تحت تاثیر جهان بینی ساسانی، ایزد تیر را از ایزد تشتر باز می شناختند و برای هر کدام بزرگداشت ویژه ای داشتند. برای ایزد تشتر، مراسم تشتریم را برگزار می کردند که در حوالی آبان ماه جلالی بوده است و برای بزرگداشت ایزد تیر، جشن تیرگان را در ماه تیر برگزار می کردند. نکته اینجا است که حرمت این دو را نگه می داشتند به این شیوه که هیچ گاه تیر یا تشتر را به تنهایی یاد نمی کردند، در همه موارد تیر و تشتر را با هم یاد می کردند.
جشن تشتریم در چهره گاهنبار میدیوشهم باستانی برگزار می شد و این چهره را هم گاهنبار تیر و تشتر می نامیدند. چون روز سوم این چهره روز تیر بوده است. در این روز، گاهنبار توجی را برای ایزد تشتر می خواندند و آن را تشتریم می نامیدند و این اتفاق خیلی نادری است که گاهنبار توجی را در میان چهره گاهنبار برگزار کنند اما برای ایزد تشتر، این کار را انجام می داده اند و در پایان گاهنبار تشتریم، دهموبد جار می کشید که بر شما مردم بایسته است که امروز ۱۰۰۱ بار جمله«تشتریم دروو چشمنم یزه مئیده»، از تیشتر یشت را تکرار کنید که معنی آن، «تشتر نیک چشم را می ستاییم» می باشد.
رسوخ جهان بینی ساسانی به اندازه ای بوده است که تا ۵۰ سال پیش نام آرش را در این خطه نداریم و آرش های ما در شریف آباد، کمتر از ۴۰ سال دارند.
نکته پایانی نیز به توضیح گاهشماری زرتشتی اختصاص داشت و دکتر قدردان بیان کرد که در گاهشمار زرتشتی ماه، ۳۰ روز است، ۱۲ تا ۳۰ روز می شود، ۳۶۰ روز و ۵ روز پایانی نیز پنجه است و ۶ ساعت اضافی که هر ۴ سال یکبار جمع می شده است و روز اورداد اضافه می شده است.
در گاهشمار زرتشتی یا باستانی، روز تیر، سیزدهمین روز از ماه تیر است. اما در گاهشمار رسمی و خورشیدی، ۱۳ تیر روز جشن تیرگان نیست. چون با توجه به اینکه سه ماه فروردین، اردیبهشت و خرداد هر کدام سی و یک روز هستند در واقع سه روز را پیش خور کردیم، پس این جشن سه روز عقب می نشیند و تیرگان برابر با دهم تیر ماه خورشیدی می شود. همانطور که جشن مهرگان، ۱۶ مهر نیست و به واسطه ۶ ماه ۳۱ روزه اول سال، ۶ روز به عقب می نشیند و دهم مهر ماه خورشیدی برابر با روز مهر ایزد و مهر ماه است.
