ساختارهای مدیریتی جامعه، بیانگر ویژگیها و رفتارهای آن در طول تاریخ هستند و سبب رشد و توسعه و البته بقای آن جامعه شدهاند.
جامعه زرتشتیان ایران در قرون اخیر، ابتدا شاهد ظهور کدخداها در روستاها بود. به مرور و با توجه به اصول دموکراسی و انتخابات، انجمنهای زرتشتی شکل گرفت که در هر محله یا هر شهر مسئولیت انجام امور مختلف زرتشتیان را برعهده گرفتند و تا امروز هم این مهم را انجام می دهند.
تاریخچه تاسیس انجمنهای زرتشتیان به زمان ناصرالدین شاه قاجار برمی گردد. در آن زمان «نخستین صاحب» نماینده پارسیان هند در ایران، انجمنهای زرتشتیان تهران، یزد و کرمان را بنیان نهاد. این انجمن ها به نام انجمنهای ناصری نامیده میشد. در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه «ارباب دینیار کلانتر» که به ایشان لقب «امین الفارسیه» نیز داده شده بود، خدماتی در این انجمن ها انجام میداد. پس از درگذشت «ارباب دینیار کلانتر» مدتی انجمن های زرتشتیان تهران، یزد و کرمان بصورت نیمه تعطیل درآمد. در زمان مظفرالدین شاه قاجار و درسال ۱۲۸۵ خورشیدی فرمان مشروطیت صادر شد و پس از تصویب قانون اساسی ایران در مجلس موسسان، انجمن های زرتشتیان تهران، کرمان و یزد می بایست مجددا بصورت قانونی تشکیل و به ثبت میرسید. این اتفاق در شهرهای مختلف انجام گرفت و انجمن های شهرها و حتی روستاهای مختلف، در طول زمان، مراحل قانونی را طی کرده و تشکیل شدند.
در زمانی که ارتباطات به گستردگی امروز نبود و رفتارهای اجتماعی هر مکان، متفاوت بود، این حلقه های مجزا(انجمن های زرتشتیان)، نیازی به در کنار هم بودن را نمیدیدند، البته با امکانات محدود آن زمان، این مهم امکان پذیر نیز نبوده است. با پدید آمدن مشکلات جدید و به وجود آمدن دغدغه های مشترک، احساس نیاز به گفتوگوهای مابین ارگانهای زرتشتی شدت گرفت.
با توجه به ساختارهای انجمنها و ارگانهای زرتشتی که هویت کاملا مستقل دارند، می توان دو روش هماهنگی بین آنها متصور شد، یکی ساختار وظیفهای (هرمی) و دیگری ساختار ماتریسی (افقی).
ساختارهای وظیفهای(هرمی) براساس جمع نمودن فعالیتهای مشابه در یک بخش شکل میگیرند. در این ساختار هر فرد از ما فوق خود دستور می گیرد و در چارچوب وظیفه تعریف شده، فعالیت می کند. در این نوع ساختار، هر کدام از بخشها مجزا از یکدیگر هستند و کل سازمان در کنترل راس هرم قرار دارد، در نتیجه استقلال بخشها کاهش می یابد.
ساختار مدیریتی دیگری وجود دارد که مبتنی بر فرآیند ماتریسی(سازمان افقی) است. در این دیدگاه، سازمان را به صورت یک سیستم دارای ورودی و خروجیهای مشخص و مجموعهای از فعالیتهای پشت سر هم تعریف میکنند. این روش، نیازمند رشد فرهنگی و فکری مناسب جهت هماهنگی است و به استقلال سازمانها و ارگانها خدشهای وارد نکرده و در عین آزادگی به هماهنگی نزدیک میشوند. در این نوع تفکر اعضا باید پایبند به مصوبات خود باشند در غیر اینصورت پیشرفتی به دست نمیآید. یکی از نمونههای عملی این ساختار، سازمان ملل متحد (.U.N) است که به روشنی با استقلال کشورها در تضاد نیست.
جامعه زرتشتیان بین این دو گونه ساختار، با هوشمندی، ساختار مدیریت ماتریسی(افقی) را انتخاب کرده و با حفظ استقلال هر کدام از ارگانها و چارچوب آن، نشست بین انجمنهای زرتشتی مختلف را طراحی و اجرا کردند.
اولین این نشست ها به زمان شادروان ارباب کیخسرو شاهرخ برمیگردد. این بزرگمرد برای تدوین احوال شخصیه زرتشتیان در چارچوب قوانین مدنی، اقدام به تشکیل نشست انجمنهای زرتشتیان کرمان، یزد و تهران می کند و با نظرخواهی از این انجمنها، آییننامه مربوطه تدوین و مورد تصویب قرار میگیرد.
شادروان ارباب رستم گیو دیگر نماینده زرتشتیان، از تاریخ یازدهم تا شانزدهم آبان ماه ۱۳۴۰ نشست انجمن های زرتشتیان سراسر کشور را با نام «کنگره ملی سالیانه زرتشتیان ایران» در تهران برگزار میکند. ریاست این نشست را ارباب رستم گیو برعهده دارد که شادروانان ارباب فریدون کیانیان از یزد و ارباب شاهرخ کیانیان از کرمان ایشان را در مدیریت جلسه همراهی می کنند.
در این کنگره، تعدادی از مواد آیین نامه احوال شخصیه زرتشتیان بازنگری میشود و نکاتی همچون تاسیس هنرکده، چگونگی سخنرانی دینی، آموزش موبدان و تاسیس کلاس دینی مطرح میگردد.
دومین نشست سراسری انجمنهای زرتشتیان ایران از بیستم تا بیست و دوم خرداد ماه ۱۳۴۲ در دبیرستان کیخسرو شاهرخ کرمان برگزار میشود. مدیریت این کنگره به شادروان میرزا برزو آمیغی، ارباب جمشید سروشیان، ارباب فریدون زرتشتی و فریدون فرهی سپرده میشود.
برخی نکاتی که در پایان نامه این کنگره به آن اشاره شده است عبارتند از: تشویق ویژه به حضور بانوان در انتخاب انجمنها، توجه خاص به آموزش دینی دانشآموزان بخصوص خط دین دبیره، برگزاری جشنهای فرهنگی.
سومین کنگره ارگانهای زرتشتیان سراسر ایران از روز ۲۷ تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۴۳ در یزد برگزار می شود. مدیریت این نشست به شادروان بانو فرنگیس یگانگی سپرده میشود.
در این کنگره نیز مواردی همچون آموزش دینی و دین دبیره برای دانشآموزان، توجه به مشکلات سخنران و موبدان زرتشتی و مشکلات اجتماعی زمانه خود، مطرح و به آن پرداخته میشود.
دو موضوع مهم در این نشستها به چشم میخورد، یکی توجه ویژه به استقلال انجمنها و همکاری جهت هماهنگی بیشتر که در ساختار مدیریت ماتریسی(افقی) میتوان آن را یافت و دیگری تشکیل نشستهای تخصصی در بین انجمنها بخصوص در رابطه با هماهنگی کلاسهای دینی که متاسفانه در آن زمان تشکیل نمیشود ولی امروزه با همت انجمنها تشکیل و آن را به نام کارگروه دینی میشناسیم.
رشید شهرت- منتشر شده در پارس نامه شماره ۱۱۸
