دکتر زهره زرشناس در دومین نشست ثبت جهانی جشن سده گفت: تا آنجا که از اساطیر و متون ایرانی باستان و میانه بر می آید جشن سده از آیین هایی نبوده است که در ایران باستان و ادبیات کهن زرتشتی رسمیت داشته باشد. امروز نیز در میان پارسیان هند شناخته شده نیست.

دکتر زهره زرشناس، نویسنده و پژوهشگر ایرانی، دانش آموخته دکترای فرهنگ و زبان های باستانی، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با سوابقی همچون تالیف بیش از ۸۰ مقاله، ده کتاب و راهنمایی بیش از ۱۰۰ پایان نامه از سخنران های دومین نشست ثبت جهانی جشن سده بود که دوشنبه ۷ بهمن ماه ۱۴۰۳ در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد. دکتر زهره زرشناس به صورت حضوری نتوانست در این نشست شرکت کند و فایل صوتی سخنانش توسط دکتر علیرضا حسن زاده، دبیر برنامه، پخش شد. بیشتر بخش های سخنرانی وی مستند بر مطالعات و کتاب های تاریخی بود که بخش هایی از آن را می توانید در ادامه مطلب بخوانید:

دکتر زرشناس، در بخش های ابتدایی سخنانش از زمان برگزاری جشن سده گفت که دهم بهمن است و ذکر کرد که در منابع تاریخی روز آبان ایزد از ماه بهمن ذکر شده است و افزود که زرتشتیان در تقویم جدید خود آن را در روز مهر از ماه بهمن برگزار می کنند.

وی سپس از افسانه های مرتبط با جشن سده گفت و افزود تنها یکی از آنها به پیدایش آتش اشاره دارد که فردوسی در شاهنامه نقل کرده است.

در برخی منابع همچون نوروزنامه جشن سده به روزی بر می گررد که فریدون ضحاک را گرفت و در آن روز مردم آتش روشن کردند.

همچنین بر اساس نوشته های سده های نخستین اسلامی پیدایش سده با اسطوره گیومرث، انسان نخستین، مرتبط است و روزی است که جمع مشی و مشیانه و فرزندانشان به عدد ۱۰۰ رسید.

ابن فقیه نیز سده را یادگار پیروزی زو پسر طهماسب بر افراسیاب عنوان کرده است.

دکتر زرشناس در ادامه به چرایی نام سده توجیه نام سده پرداخت و به مواردی اشاره کرد از جمله: چون با گذشت ۱۰۰ روز از زمستان بزرگ سرما به اوج خود می رسد و پس از ان سستی می گیرد، این جشن را سده می نامند.

دلیل دیگر را این می دانند که از جشن سده تا نوروز ۵۰ شب و ۵۰ روز در پیش است و با توجه به کشف آتش در جشن سده، شب های بعد از جشن سده نیز روشن شده است.

همچنین عنوان شده که سده، ۱۰۰ روز پیش از به دست آمدن محصول و گردآوری غلات است. وی البته اشاره کرد که بخشی از این دلایل جدیدتر هستند.

این پژوهشگر ایرانی در بخش دیگری از سخنانش اشاره کرد که از جشن سده در اوستا و نوشته های پهلوی ذکری نیامده است  و تا آنجا که از اساطیر و متون ایرانی باستان و میانه بر می آید جشن سده از آیین هایی نبوده که در ایران باستان و ادبیات کهن زرتشتی رسمیت داشته باشد. امروز نیز در میان پارسیان هند شناخته شده نیست. حال آنکه زرتشتیان ایران آن را در زمره آیین های دینی خود می دانند.

فردوسی در شاهنامه برگزاری جشن سده را از روزگار لهراسب می داند و ابوریحان نیز اشاره می کند که جشن سده از دوره اردشیر بابکان جز عیدهای رسمی شده است. بعد از اسلام نیز، این جشن به همت ایرانیان نومسلمان به صورت جشنی ملی و نمادی از دوران پرشکوه گذشته برگزار شده است و تا زمان حمله مغول، یکی از سه جشن بزرگ ایران بوده است که هم سلاطین و هم مردم عادی آن را برگزار می کرده اند. از جمله جشن سده ای که در قرن چهارم مرداویج برگزار کرد و دیگری جشنی که امیرمسعود غزنوی در قرن پنجم برپا نمود.

دکتر زهره زرشناس به آداب جشن سده نیز اشاره کرد و گفت این جشن در شب، به شکل دسته جمعی، با گردهمایی همه مردمان شهر یا محله و یا روستا، در یک جا و با برپایی یک آتش بزرگ، با شادی و پایکوبی برگزار می شده است، هیچ گاه این جشن پنهانی و در خفا نبوده و همه مردم در گردآوری هیزم مشارکت می کردند و می توان آن را جشن همکاری و همبستگی مردمان دانست.

وی در بخش دیگری از سخنانش به دیدگاه مربی بویس و فرزانه گشتاسب اشاره کرد که جشن سده را مرتبط با ایزد رپیتون می دانند، ایزدی که به گاه رپیتون، یکی از پنج گاه روز دلالت دارد و در فصل زمستان به یر زمین می رود تا از گرمی و حیات پاسداری کند و آتش افروزی در فصل زمستان نیز می تواند کمک کردن به این ایزد باشد تا در برابر سرما پایداری کند. همچنین از دیدگاه مهرداد قدردان نیز سخن گفت که به هیرمبا اشاره کرده است و آن را از جشن سده ماه بهمن قدیمی تر می داند و اشاره کرد که هیرمبا در روز اشتاد و آذر ماه برگزار می شده است که ۱۰۰ روز تا نوروز فاصله دارد.

دکتر زهره زرشناس آتش افروزی در زمستان را سنت ملل جهان دانست و همچنین به این موضوع اشاره کرد که جشن سد در نزد غیر زرتشتیان نیز برگزار می شده از جمله در شبستر آذربایجان، کردستان، کرمانشاه، بسیاری از شهرهای خراسان، کردستان عراق، ترکیه، تاجیکستان و… و در بیشتر موارد مرتبط با آیین های کشاورزی و برایت برکت بخشی به زمین و گیاهان بوده است.

وی در مورد ریشه واژه نیز سخن گفت و اشاره کرد که برخی آن را به عدد ۱۰۰ نسبت می دهند، برخی از معنای سوختن می دانند و گروهی نیز آن را از ریشه ظهور می دانند که به ظهور و کشف آتش اشاره دارد و در نهایت تاکید کرد هنوز نیازمند تحقیقات بیشتری در مورد جشن های کهن ایرانی از جمله سده هستیم.