دکتر فرزانه گشتاسب در نشست بررسی زندگی، زمانه و کارنامه دکتر کتایون مزداپور، این پژوهشگر زرتشتی را بانوی نجات بخش دست نویس های ایرانی اوستا نامید.
یک شنبه ۱۶ شهریور ۱۴۰۴، دوازدهمین نشست از قیل و قال مدرسه برگزار شد. که گفتگویی صمیمانه با پژوهشگزان ایران باستان بود و به زندگی، زمانه و کارنامه دکتر کتایون مزداپور اختصاص داشت.
دکتر فرزانه گشتاسب، دکتر نادیا حاجی پور و حمیدرضا دالوند، سخنران های این نشست بودند.
یک عمر خدمت به فرهنگ ایران
دکتر فرزانه گشتاسب در ابتدای سخنانش گفت: خدمات خانم دکتر مزداپور به فرهنگ ایران بسیار زیاد است، یک فهرست بسیار طولانی، یک عمر خدمت به فرهنگ ایران که بخش مهمی از آن تدریس و پرورش دانشجو و تربیت محقق هست.
من به سه حوزه از کارهای ایشان اشاره میکنم: زبان پهلوی – فرهنگ و گویش زردشتیان ایران – نسخهشناسی و دستنویسهای اوستا، به این فهرست میتوان موارد بسیار دیگری را نیز اضافه کرد مانند پژوهشهای ایشان درباره شاهنامه، اساطیر ایران، فقه و حقوق ایران باستان و…
مترجم آثار مهم و دشوار زبان پهلوی
ترجمه و پژوهش در زبان پهلوی، نخستین بخشی بود که مورد توجه دکتر فرزانه گشتاسب قرار گرفت و وی در این زمینه گفت: به زبان پهلوی اختصاص داشت ودر پژوهشهای ایشان درباره زبان پهلوی آوانویسی، ترجمه و تحقیق چند کتاب مهم پهلوی یعنی شایستنشایست – دستنویس اماو۲۹ – ارداویرافنامه و تعدادی متن کوتاه و بلند یعنی ائوگمدئچا – سور سخن – داروی خرسندی به چشم میخورد، همچنین کار روی چند متن مهم و دشوار دیگر پهلوی را نیز تقریبا به پایان بردهاند که هنوز منتشر نشده است.
حاصل پژوهشهای ایشان درباره زبان پهلوی دو کتاب مهم بوده است: واژه و معنای آن از فارسی میانه تا فارسی – پهلوی آسان که درسنامهای برای اموزش خط و زبان پهلوی به نوآموزان این زبان است.
میدانیم راه یافتن به سنت زرتشتی بدون متنهای پهلوی ممکن نیست و بر عکس بدون آشنایی با سنت زرتشتی نمیتوان در خواندن متون پهلوی پیشرفت کرد. آثار پهلوی دکتر مزداپور این ویژگی مهم را دارد که در خدمت آشنایی با سنت زرتشتی است و ایشان با تعلیقات محققانه خود در این متون دسترسی به سنت زرتشتی را برای خواننده و محقق آسان میکند.
بازگوکننده جزئیات دقیق از آیین ها و سنتها
به گفته دکتر فرزانه گشتاسب، حوزه دیگر پژوهشهای خانم دکتر مزداپور، فرهنگ و گویش زردشتیان ایران است. در بین محققان ایرانی کسی نیست که به اندازه دکتر مزداپور درباره آداب و رسوم زرتشتیان ایران و گویش بهدینان یزد تحقیق و پژوهش کرده باشد. در تمام کتابهای ایشان جزییات بسیاری را درباره آیینها و آداب و رسوم زرتشتیان ایران میتوان یافت. تعلیقات شایستنشایست، و دو کتاب زرتشتیان (نشر دفتر پژوهشهای فرهنگی) و نیز ادیان و مذاهب در ایران باستان از این جملهاند.
انتشار آیین های زرتشتی در مجله های اروپایی
دکتر فرزانه گشتاسب همچنین به انتشار یک مقاله از دکتر مزداپور به زبان آلمانی خبر داد که عنوان آن به فارسی، «تداوم آداب کهن در رسم های معاصر زرتشتیان در ایران» ترجمه شده است، از معدود مقالاتی است که درباره آیینهای زرتشتی در مجلات اروپایی منتشر شده و خیلی گسترده و در عین حال موجز به تحول آداب و رسوم زرتشتیان در دوره معاصر میپردازد و دارای جزییات بسیار است.
گویش زرتشتیان وامدار دکتر مزداپور
دکتر فرزانه گشتاسب،کتاب گویش بهدینان یزد که در پنج جلد منتشر شده را یکی از آثار بسیار مهم و ارزشمند دکتر مزداپور دانست و افزود: این اثر بهتنهایی میتواند دستاورد یک عمر یک پژوهشگر باشد. ویژگی مهم این کتاب این است که مثالهایی که برای هر واژه آورده شده است، گنجینه بزرگی از آداب و رسوم و فولکلور و باورهای زرتشتی است. خود من یک بار جلد اول و دوم را فقط با تمرکز بر اطلاعاتی که درباره آداب و رسوم و آیینها و ضربالمثلها و اصطلاحات زرتشتی در آن آمده است، خواندم و مطالبی که در این حوزه در این کتاب است، بسیار ناب و شگفت است.
آغازگر راهی جدید در انتشار دست نویس های اوستا
حوزه دیگر پژوهشهای دکتر مزداپور به نسخهشناسی و نسخههای اوستا مربوط میشود.
ایشان در سال ۱۳۸۷ مقالهای را با عنوان «چند دستنویس نویافته اوستا» در مجله ایران باستان منتشر کردند. پروفسور کانترا همراه با دانشجویش تولدو در آن زمان روی نسخههای وندیداد کار میکردند و به این نتیجه رسیده بودند که اوستای گلدنر به یک بازنگری اساسی نیاز دارد.
خانم دکتر در آن سالها چند دستنویس را هم چاپ کرده بودند:
خردهاوستا به خط ملا بهروز در تاریخ ۱۲۲۶ یزدگردی برابر با ۱۲۷۳ هجری قمری در کرمان به کتابت در آمده است. پژوهشگاه میراث فرهنگی
دستنویس دیگر، یشت وسفرد (یسنا و ویسپرد) و نام کاتب، و تاریخ بر آن نیست. این دو از کتابخانه ارباب جمشید سروش سروشیان بود. پژوهشگاه علوم انسانی
انتشار یکی از کهن ترین دستنویس های اوستا
سومین دستنویس، که یکی از قدیمیترین یا یکی از قدیمیترین نسخههای اوستای جهان و مورخ ۹۷۶ یزدگردی است. کاتب آن موبدی از کرمان است به نام فریدون مرزبان و این وندیداد را که همراه با یسنا و ویسپرد است در شرف آباد یزد به یادبود موبد جوان ناکامی به نام جمشید مرزبان ویراف نوشته است.
موسس بنیاد دست نوشته های کهن
همچنین در سال ۱۳۸۵ بنیاد دستنوشته های کهن را به ثبت رساندند. آقای محمدرضا محمدی مدیرعامل و دکتر مزداپور رییس هیئت مدیره این بنیاد بودند و تعدادی از ایرانیان فعال و علاقمند و چند تن از همکیشان در این بنیاد عضویت داشتند. شادروان موبد مهربان فیروزگری نیز عضو افتخاری بنیاد بودند.
نجات بخش دست نویس های ایرانی اوستا
پروفسور کانترا سال ۲۰۱۰ مقاله خانم دکتر (چند دستنویس نویافته اوستا) را میخوانند و به این ترتیب اصلا مسیر و فصل جدیدی را در کارشان باز میکنند و آن جستجو و پیدا کردن نسخههای ایرانی اوستا بود.
مسلما کسی که در مرکز این جریان قرار داشت خود دکتر مزداپور بود که با کمک دوستان و دانشجویان و همکیشان زرتشتی کمک کردند تا امروز دهها نسخه اوستا از وضعیت خیلی بد نابودی نجات پیدا کنند اسکن شوند و به کتابخانهها سپرده بشوند. (مجلس، دانشگاه تهران، یگانگی، آستان قدس، ملک و… )
پروژه دیجیتالسازی این نسخهها را از همان سالها پروفسور کانترا شروع کرد و سال ۲۰۱۶ که کانترا از سالامانکا به برلین رفت به پروژه CAB (مجموعه متون اوستایی برلین) گسترش پیدا کرد.
دکتر مزداپور را به درستی باید بانوی نجاتبخش دستنویسها ایرانی اوستا دانست. همین برای دکتر مزداپور کافی بود این که ببینند این میراث کهن و دستنوشتههای ارزشمند و در خطر نابودی، در جایی امن آرام گرفتهاند.
مهم خود کار است، نه اسم و رسم من
چیزی که برای من خیلی الهامبخش هست از خانم دکتر و همیشه سعی میکنم مثل یک لوح جلوی چشمم باشد همین هست که خود کار مهم هست نه اسم و رسم من.
سال ۲۰۱۸ که پروفسور کانترا به ایران آمده بودند به همت خانم دکتر مزداپور یک بزرگداشتی در دانشگاه تهران برای پروفسور کانترا گرفته شد و یک شماره مجله فروهر هم برای بزرگداشت کارهای کانترا به ایشان اختصاص یافت.
خانم دکتر هرجا صحبتی داشتند و مقالهای نوشتند، از تمام افرادی که حتی یک کمک کوچک به نجات دستنویسها کردند یاد کردهاند. همیشه با اینکه خودشان در مرکز این کارها و پژوهشها بودند، اما وظیفهای که برای خودشان تعریف کردهبودند این بود که قلمشان و کارشان در وقف به سرانجام رسیدن کار و بزرگداشت کمکها و تلاشهای کسانی باشد که در انجام کار کمک رساندهاند.
در این زمینه بخوانید:
گزارشی از بررسی کتابی از دکتر کتایون مزداپور در «صد کتاب ماندگار قرن»
